LJUBINJSKI DUHOVNI DRAGULJ IZ DOBA DINASTIJE NEMANJIĆA (VIDEO)

Crkva Rođenja Presvete Bogorodice u Ljubinju, kao graditeljska cjelina, proglašena je nacionalnim spomenikom BiH 2005. godine od strane Komisije za očuvanje spomenika. U svom sadašnjem izdanju sagrađena je 1867. godine, na osnovu natpisa koji se nalazi na kamenom stubu unutar hrama. Ovaj nacionalni spomenik čine objekat crkve, pokretno nasljeđe (Jevanđelje iz 1789. i litijna ikona) i ostaci srednjovjekovne nekropole stećaka sa nekolicinom preostalih spomenika.

Dio pokretnog nasljeđa čini i Služabnik štampan u Veneciji 1580. godine.

Lokalitet se nalazi u gradu Ljubinju, pored magistralnog puta koji iz Mostara, preko Stoca, Ljubinja i Trebinja vodi do Dubrovnika. Crkva je smještena u središtu nekadašnje nekropole stećaka, a pored spomen- grobnice civilnim žrtvama fašističkog terora. Nakon prethodno provedenih radova na obnovi crkve, u periodu od jula do oktobra 2014. izvršena su arheološka istraživanja u organizaciji Muzeja Hercegovine Trebinje i Republičkog zavoda za zaštitu kulturno- istorijskog nasljeđa iz Banja Luke. U antičkom periodu je od Stoca do Ljubinja prolazila rimska cesta koja j vodila kroz zaleđe provincije Dalmacije od Narone do Epidaurusa. U blizini istočno-pravoslavne crkve, kako je to zabeležio Ćiro Truhelka 1892. godine, konstatovani su ostaci veće rimske naseobne – kada je otkirven rimski zidani grob, a tadašnji paroh je pronađene arheološke nalaze predao Zemaljskom muzeju u Sarajevu.

U ranom srednjem vijeku teritorija sadašnje opštine Ljubinje pripadala je ranosrednjovjekovnoj župi Popovo, kao njen najsjeverniji dio koji se graničio sa župama Dubrave i Dabar.

Politički, ovaj kraj pripadao je oblasti Huma (gdje su vladali Nemanjići od 12. do prve polovine 14. vijeka, potom ban Stjepan II Kotromanić, njegov nasljednik Tvrtko, potom porodica Kosača, zatim slijede osvajanja Osmanlija od 1465- 1467). U zbirnom popisu Bosanskog sandžaka iz 1468/1469. upisana je nahija Ljubinje, a u opširnom katastarskom popisu iz 1585. pominje se Sabor u blizini crkve sela Barnos, što se poistovjećuje sa ovom crkvom. U opisima putopisaca, Evlije Čelebije iz 1660. i Aleksandra Giljferdinga iz 1857. ne pominje se postojanje crkve u Ljubinju. Nakon izgradnje crkve 1867, tokom dvadesetog vijeka, urađeno je nekoliko intervencija na samoj građevini, pa je između ostalog dva puta podizan nivo poda crkve, a spoljašnji zidovi otučeni su od maltera. Kameni krov površine 130 m2 zamijenjen je krovom od crijepa. Na osnovu dosadašnjih arheoloških iskopavanja u unutrašnjosti crkve Rođenja Presvete Bogorodice u dobijeni preliminarni rezultati pokazuju da se radi o višeslojnom arheološkom lokalitetu. Najstarijem periodu pripadaju grobovi i nalazi iz rimske vladavine (stilus, ukrasna igla, keramika, opeka) koji se okvirno datuje na osnovu analogija od početka rimske vladavine na ovom području pa do ranovizantijskog ierioda (1. do 5. vijek). U periodu kasne antike ozndana je grobnica na svod, a takve grobnice i s drugih lokaliteta u provinciji Dalmaciji i u ostalim dijelovima Rimskog Carstva, vezuju se za ranohrišćanski period (od 4. do kraja 6 vijeka i ulaze u arhitektonski sklop ranohrišćanskih bazilika. Na osnovu dosadašnjih zapažanja starija ranosrednjovjekovna crkva u Ljubinju obuhvatala je i grobnicu na svod. Nije za sada poznato da li je grobnica bila korišćena i nakon nzgradnje ranohrišćanske crkve ili su istovremeno građene, ali se uočava da je nivo svoda grobnice i temeljne zone istočnog zida i apside crkve u istom nivou. Iz ranovizantijskog perioda pronađen je dio stubića oltarske pregrade i ranovizantijska keramika, od koje se izdvaja jedan fragment amfore sa urezanim krstom.

Srednjovjekovna crkva izgrađena je najranije u 12. vijeku, vjerovatno u vrijeme vladavine Nemanjića ovim područjem, o čemu svjedoči grob unutar crkve sa grobnim prilogom minđuše sa jednom jagodom.

Iz tog perioda potiču i najniži slojevi grobova, iste orijentacije kao i crkva, ukopani s njene južne i jugoistočne strane. Južni zid srednjovjekovne crkve nazidan je na južnu klupu-ležaj kasnoantičke grobnice na svod. Ova crkva je obnavljana je krajem 14. i tokom 15. vijeka od strane nekih vlastelinskih porodica – kada su uz temelje i u temelje južnog zida uzidana dva groba sa nalazima dubrovačkog novca. Tada je crkva omalterisana i spolja i iznutra, pilastri iz starije crkve nisu obnovljeni, a sahranjivanje je dalje vršeno sa njene južne strane. Iz srednjovjekovnog perioda potiče i bronzani fragment srednjevjekovnog kandila sa motivom povijene loze sa trolistom. Monumentalni osmougaoni stubovi i vijenac od kamenih ploča ugrađeni su kao spolije iz starije crkve. NJihova monumentalnost i ornament kapitela najbliže analogije imaju u obližnjim manastirima 15 – 16. vijeka (Tvrdošu, Žitomisliću, Zavali…), a konstruktivna mogućnost da su nosili kupolu otvara mogućnost postojanja još jedne crkve u neposrednoj blizini. Sahranjivanje na ovoj nekropoli traje od rimskog perioda u kontinuitetu do današnjih dana, jer se na ovom mjestu nalazi aktivno pravoslavno groblje. Ukupno je istraženo 30 grobova od kojih su neki sa grobnim konstrukcijama od kamena, a drugi slobodno ukopani u grobne rake. Svjedočanstvo o bogatoj nekropoli iz perioda srednjeg vijeka pruža nekolicina preostalih stećaka u južnom delu groblja. Nažalost, preostali broj stećaka od ukupno 41, koliko je ranije zabilježeno prenijeto je 2004. na lokaciju kod nove pravoslavne crkve u centru Ljubinja. Izvor: Slobodna Hercegovina